Het verblijf in het klooster van Hoogcruts heeft niet geleid tot devoot gebed maar tijdens het werken hebben we wel eenzelfde soort urgentie gevoeld: een soort van post-seculiere noodzaak om vijfenzestig jaar na Hannah Arendt dezelfde vragen te blijven stellen: op welke menselijke waarden willen we onze toekomst richten? Waar leren we de collectieve beleving van de wereld met elkaar te delen en vanuit welke urgentie gebeurt dat?
Kerken, kloosters en universiteiten waren daarvoor ooit de aangewezen plaatsen maar de maatschappelijke betekenis daarvan is in Nederland al jaren gemarginaliseerd tot een soort folklore of is de oorspronkelijke, open maatschappelijke functie al lang verloren gegaan ten gunste van effectieve bedrijfsvoering en marktwerking.
Het klooster biedt als eeuwenoude plaats van samenkomst, verering, ontmoeting en bemiddeling opnieuw de gelegenheid om de kunst als een gemeenschappelijke zingevende, lerende conditie te ervaren. Om die reden werd in 2020 in het onderzoek-atelier Kunst & Humanistiek opgestart. Het interessante aan humanistiek is dat het een transdisciplinaire menswetenschap betreft die put uit zowel filosofie als uit sociologie, politiek en religie. In die zin bestaat er een natuurlijke verwantschap tussen kunst en humanistiek. Uit het onderzoek naar deze verwantschap is een boek voortgekomen.
Het beginpunt van deze eerste artware-uitgave in eigen beheer was een speelse verwijzing naar het boek ‘De Menselijke Conditie’ van Hannah Arendt. Zij schrijft in haar inleiding: “Wat ik betoog, is derhalve heel eenvoudig: het pretendeert niet meer te doen dan na te denken over wat wij doen”. Uiteindelijk heeft dit geleid tot een onderzoek naar de raakvlakken tussen flexibele kunstpraktijken, collectieve leerprocessen en humanistiek.
‘Hetzelfde Anders Zien – over kunst en leren’ is de volledige titel van een kunstenaarsuitgave in een oplage van 400 exemplaren en bestaat uit twee delen. Het eerste deel bestaat uit teksten van Erik J de Jong die worden gecombineerd met fotografische werken van Tineke Kambier. Zo is een subtiele synchroniciteit ontstaan tussen de teksten en de omgeving waarin zij zijn geschreven: “Het kloostergebouw van Hoogcruts balanceert op een boeiende manier tussen afheid en onafheid. Eeuwigheid en tijdelijkheid gaan er in zekere zin samen. Het meest interessante is misschien wel dat het gebouw letterlijk een feuilleton is: tijdens een rondgang door de gangen, zalen en kamers ontvouwt het zich telkens op een andere manier waardoor er voortdurend een nieuw narratief ontstaat. Deze bijzondere, balancerende omgeving vormde de perfecte omgeving om na te kunnen denken over welke structuur het best zou passen om de verschillende componenten van mijn onderzoek (autobiografisch materiaal, kunsthistorische, -theoretische en pedagogisch-didactische reflecties, kritische beschouwingen, anekdotes, citaten, filosofische bespiegelingen en gedachtenkronkels) mee samen te brengen”.
Daarnaast tonen de foto’s een onderzoek naar sporen van menselijke aanwezigheid in en om een eeuwenoud gegeven: het klooster van Hoogcruts. Het klooster is een narratief dat een historische, spirituele, romantische of esthetische wending kan nemen. In het geval van ‘Hetzelfde Anders Zien – over kunst en leren’ is het ook een toekomstgericht narratief geworden, als het gaat om het hervinden van betekenisvolle contexten waarbinnen mensen zich op verschillende manieren met kunst uiteenzetten: “Hannah Arendt (1906-1975) richtte zich in ‘De Menselijke Conditie’ op de zin van het zuivere politieke leven. Bij de inleiding schreef zij: “Wat ik betoog, is derhalve heel eenvoudig: het pretendeert niet meer te doen dan na te denken over wat wij doen”. Vervolgens heeft zij langs een drietal menselijke activiteiten, die zij heeft benoemd als arbeiden, werken en handelen, op onnavolgbare wijze de zin van het politieke leven in beeld gebracht. In ‘Het Leven van de Geest’ (1971) stelde Hannah Arendt via het denken, het willen en het oordelen de vraag naar de zin van het geestelijke leven. Zo benoemde ze het denken als een nooit te beëindigen zoektocht naar betekenis, het willen als het stichten van vrijheid en zij zag oordelen als “het betrekken van de geest op aangelegenheden die menselijk genoemd kunnen worden”. Eén van die aangelegenheden was volgens haar het stichten van gemeenschapszin. De essays in “Hetzelfde Anders Zien” reflecteren op thema’s die zijn terug te voeren op wat Hannah Arendt voor ogen had. Ik stelde mij daarbij de volgende vragen: hoe is wat wij doen in balans met hoe wij mens-zijn in de wereld? Hoe menselijk zijn wij eigenlijk? Waar en hoe leren we hoe we mens zijn? En… welke betekenis heeft kunst daarbij?
Het onderzoek speelt met de gedachte dat een kunstacademie niet alleen zou moeten aanleren hoe toekomstige kunstenaars succesvol kunstwerken kunnen maken maarl meer open zou moeten staan voor het gegeven dat alle mensen dingen maken en zich daarmee uiteenzetten in en met een precaire wereld. Een kunstacademie is de aangewezen plaats om aan een veelvormigheid van mensen de waarde te laten inzien om vanuit een ‘nergens-zijn’, dat wil zeggen ongevraagd en onbedoeld, iets te veroorzaken dat tussen mensen kan resoneren en kan evolueren tot een moment waarin de urgentie om te maken samenvalt met de wil om te leren. Een kunstacademie is bovenal een situatie die het bij uitstek mogelijk maakt dat kunst in de aller breedste zin van het woord lerende, menselijke relaties mogelijk maakt. Deze lerende relaties zijn essentieel om mens te kunnen zijn in een democratische samenleving.
Het tweede deel van de uitgave “Hetzelfde Anders Zien” is een verslag van de eerste tien artware-events die bij HXHoogcruts in de periode 2020-2022 hebben plaats gevonden i.s.m. Judith Reijnders, Merlin Kater, Nowah Kater, Daniël de Jong, Cassidy Mclear, Gladys Zeevaarders en Sophie Johns, Karin Smits, Mauri Loots, Marco Juriën en Christy Westhovens. In 2023 verschijnt een follow up met de tweede reeks van tien artware-events. De artware-events zijn onderdeel van het onderzoek naar kunst en humanistiek.
De vormgeving van “Hetzelfde Anders Zien” werd gedaan door Lyanne Polderman.
Het drukwerk is van Drukkerij Wolters in Maastricht.
‘Hetzelfde Anders Zien – over kunst en leren” wordt in eigen beheer uitgegeven maar kon alleen gemaakt worden door de genereuze financiële ondersteuning van de Stichting Mastering Cultural Entrepreneurship, de Stichting Soiron Maastricht en het Maastricht Institute of Arts.
Het boek is bestellen via het contactformulier.
